चंद्रशेखर आझाद म्हणाले की, आम्हाला हवे असते तर आम्ही अनेक जागांवर इंडीया आघाडीचा पराभव करू शकलो असतो.

चंद्रशेखर म्हणतात, “माझा प्रवास अद्याप सुरू झालेला नाही, संसदेपर्यंत पोहोचणे हा फक्त एक मैलाचा दगड आहे. आमचे गंतव्यस्थान अजून दूर आहे, आम्हाला आदरणीय कांशीराम यांची स्वप्ने आणि ध्येय पूर्ण करायचे आहे. आम्ही फक्त एक वीट रचली आहे. होय, संपूर्ण इमारत उभी राहिली आहे.”
“जिथून बाबासाहेब आंबेडकर, ज्योतिबा फुले, साहूजी महाराज, आदरणीय कांशीराम, भगिनी मायावती यांना सोडून गेले, तिथून पुढे जायचे आहे. एक दिवस वंचित समाजातील लोकांचा पक्ष सत्तेवर येईल आणि स्वातंत्र्यानंतर, जे आजवर घडले नाही, ते होईल, सर्वांना समान सन्मान मिळेल.
भीम आर्मीच्या स्थापनेने चंद्रशेखर आझाद प्रसिद्धीच्या झोतात आले. त्यांनी जातीवाद आणि शोषणाविरुद्ध आघाडी उघडली आणि दलित आणि मुस्लिमांचे प्रश्न जोमाने मांडले.
भारतात नागरिकत्व दुरुस्ती कायद्याविरोधात आंदोलन सुरू झाले तेव्हा चंद्रशेखर यांनी त्यात उघडपणे भाग घेतला. संविधानाची प्रत हातात घेऊन दिल्लीच्या जामा मशिदीतून हजारोंच्या गर्दीतून बाहेर पडून त्यांनी प्रतीकात्मक पाऊल उचलले.
देशभरात दलित किंवा वंचितांवरील अत्याचाराच्या बातम्या ऐकून चंद्रशेखर पोहोचले. त्यांच्या धाडसी वृत्तीमुळे ते दलित तरुणांमध्ये लोकप्रिय चेहरा बनले आणि काही वर्षांतच ते प्रसिद्ध झाले.
संसदेत गेल्यानंतर त्यांच्या मनोवृत्तीत बदल झाल्याच्या प्रश्नावर चंद्रशेखर म्हणतात, “ही आंबेडकरवाद्यांची मनोवृत्ती आहे आणि जे जय भीम, जय जोहर, जय मंडळाचे नारे देतात, ते बदलू शकत नाहीत, ते केवळ काळाबरोबरच मिटतात.”
“जेव्हा आपण नसतो, तेव्हा ही वृत्तीही राहणार नाही. संसदेपर्यंत पोहोचून आपल्या वृत्तीत कोणताही बदल होणार नाही. आपण जे काही मिळवले आहे, ते संघर्षातून मिळवले आहे. जिथे अत्याचार होतील, तिथे कुणीही शोषित असेल. छळ झाला, चंद्रशेखर रस्त्यावर येईल, पूर्वीपेक्षा जास्त ताकदीने येईल.
चंद्रशेखर यांच्या आझाद समाज पक्षाने (कांशीराम) 2022 ची उत्तर प्रदेश विधानसभा निवडणूक एकट्याने लढवली, पण एकही उमेदवार जिंकू शकला नाही. समाजवादी पक्षासोबत युती करण्यासाठी त्यांनी अखिलेश यादव यांच्यासोबत बैठका घेतल्या, पण काहीही निष्पन्न झाले नाही.
2024 च्या लोकसभा निवडणुकीपूर्वी चंद्रशेखर यांची राष्ट्रीय लोकदलाचे अध्यक्ष जयंत चौधरी यांच्याशी जवळीक वाढली. तथापि, चंद्रशेखर यांना पुन्हा एकाकी सोडून आरएलडी भाजपच्या नेतृत्वाखालील आघाडीचा भाग बनली.
चंद्रशेखर यांनी पश्चिम उत्तर प्रदेशातील नगीना या राखीव जागेवरून दीड लाख मतांच्या फरकाने निवडणूक जिंकली. त्यांच्यासमोर इंडिया अलायन्सचे माजी न्यायाधीश मनोज सिंह आणि भाजपचे ओम कुमार होते. या जागेवर बहुजन समाज पक्षाचे उमेदवार सुरेंद्र पाल सिंह यांना केवळ 13,272 मते मिळाली.
बहुजन समाज पक्षाकडे आता एकही खासदार नाही, तर चंद्रशेखर हे त्यांच्या आझाद समाज (कांशीराम) पक्षाचे संसदेत प्रतिनिधित्व करतील.
एकेकाळी उत्तर प्रदेशात सत्तेपर्यंत पोहोचलेला आणि राजकारणाच्या केंद्रस्थानी असलेला बहुजन समाज पक्ष आता बिकट अवस्थेत आहे. पक्षाचा विधानसभेत किंवा लोकसभेत एकही सदस्य नाही.
अशा स्थितीत बहुजन समाज पक्षाने मोकळ्या केलेल्या राजकीय भूमीवर चंद्रशेखर आपली उपस्थिती नोंदवू शकतात, असे मानले जात आहे.
चंद्रशेखर म्हणतात, “आदरणीय बहेनजींनी समाजाला जेवढे देऊ शकले ते दिले आहे. त्यांनी खूप कामे केली आहेत आणि मला त्यांचे आशीर्वाद आणि पाठिंबा मिळत आहे. मी त्यांच्याकडून खूप काही शिकलो आहे.”
“परंतु आता समाजाच्या लक्षात येत आहे की जेवढे काम केले आहे ते पुरेसे नाही. आणखी काही करण्याची गरज आहे आणि आपण अधिक ठामपणे काम केले तरच हे शक्य आहे. आता समाज माझ्या पाठीशी आहे आणि त्यांच्या अपेक्षा पूर्ण करणे ही माझी जबाबदारी आहे. .”
चंद्रशेखर म्हणतात, “मी ज्या जागेवर निवडणूक लढवली होती, तिथे बहुजन समाज पार्टीला जवळपास एक टक्का मते मिळाली होती. यावरून समाजाला आता आपल्याला पुढे न्यायचे आहे हे दिसून येते.”
उत्तर प्रदेशातील लोकसभेच्या 80 जागांपैकी समाजवादी पक्षाने 37 तर काँग्रेसने 6 जागा जिंकल्या आहेत.
इंडिया अलायन्सला एकूण 43 जागा मिळाल्या आहेत, तर गेल्या निवडणुकीत 62 जागा जिंकणाऱ्या भाजपला 33 जागा मिळाल्या आहेत. यावेळी दलित मतदार मोठ्या संख्येने इंडिया अलायन्सकडे आले आहेत.
त्यामुळेच गेल्या निवडणुकीत समाजवादी पक्षासोबत युती करून 10 जागा जिंकणाऱ्या बहुजन समाज पार्टीला यावेळी एकही जागा जिंकता आली नाही.
चंद्रशेखर यांच्या आझाद समाज पक्षाने उत्तर प्रदेशात केवळ दोन जागा लढवल्या आहेत.
डुमरियागंज मतदारसंघातून त्यांच्या उमेदवाराला जवळपास 80 हजार मते मिळाली आहेत.
चंद्रशेखर यांचा दावा आहे की जर त्यांच्या पक्षाने सर्व जागा लढवल्या असत्या तर भारत आघाडीने उत्तर प्रदेशात इतक्या जागा जिंकल्या नसत्या.
चंद्रशेखर म्हणतात, “जर आम्ही यूपीमधील सर्व जागांवर निवडणूक लढवली असती तर भारत आघाडीला अनेक जागा गमवाव्या लागल्या असत्या. भारत आघाडीला हवे असल्यास माझे आभार मानू शकतात, कारण मी संविधानाप्रती असलेली माझी जबाबदारी पार पाडली आहे.”
दलित नेतृत्वाच्या प्रश्नावर चंद्रशेखर म्हणतात, “आम्ही जातीव्यवस्था निर्माण केलेली नाही. किती काळ मीडिया आमच्याकडे जातीच्या दृष्टिकोनातून पाहणार आणि दलित नेते म्हणणार? तुम्ही मला जातीच्या आधारावर दलित नेता म्हणत आहात. पंतप्रधान राहुल गांधी किंवा अमित शहा यांना त्यांच्या जातीचा नेता म्हणता येईल का?
आझाद समाज पक्ष किंवा बहुजन समाज पार्टी सारख्या पक्षांना इतर मोठ्या पक्षांची बी-टीम म्हटले जाते या प्रश्नावर चंद्रशेखर म्हणतात, “लोकशाहीत राजा राणीच्या पोटातून जन्माला येत नाही, जनता ज्याला पाठिंबा देते तो राजा बनतो.”
“कांशीरामजींनाही बी-टीम म्हटलं जात होतं, पण त्यांनी सत्तेला बोटावर नाचवलं. राजेशाहीत दीर्घकाळ सत्तेवर असणारे लोक लोकशाहीत डळमळीत झाले. त्यांना आता अस्पृश्य, शूद्र, मागासलेलं असं वाटत होतं. आणि गरीबही सत्तेत येतील, म्हणूनच ते दलितांना बी-टीम म्हणू लागले.
चंद्रशेखर ना इंडिया अलायन्ससोबत आहेत ना एनडीएसोबत. आगामी पोटनिवडणुकीत एकमेव उमेदवार उभे करण्याची तयारी त्यांनी केली आहे.
एनडीए किंवा भारतामध्ये सामील होण्याच्या प्रश्नावर चंद्रशेखर म्हणतात, “आता आम्ही नगिनाच्या लोकांची सेवा करू. नगिनाच्या लोकांच्या हितासाठी जे काही चांगले होऊ शकते, त्यासाठी जे सरकार आवश्यक असेल ते आम्ही सहकार्य करू.”
“आम्ही फक्त सत्ताधारी पक्षाशीच लढत होतो असे नाही, तर विरोधी आघाडीही आम्हाला पराभूत करण्यासाठी आटोकाट प्रयत्न करत होती. आम्ही कोणावर अवलंबून राहणार नाही, तर जनतेवर अवलंबून राहू.”
ते म्हणतात, “नगीनामध्ये जी युती झाली आहे, ती राज्यात आणि देशातही होऊ शकते, असे संकेत जनतेने दिले आहेत.”
आपण भारतीय जनता पक्षासोबत कधीही जाणार नसल्याचा दावाही चंद्रशेखर यांनी केला आहे.
चंद्रशेखर म्हणतात, “भाजपने आम्हाला पंतप्रधान केले तरी आम्ही जाणार नाही. आम्ही वैचारिक लोक आहोत आणि आमच्या महापुरुषांच्या विचारांना पुढे नेणे हे आमच्या राजकारणाचे उद्दिष्ट आहे.”

प्रतिनिधी : मेघा महाजन, मृणाली जठार